Sesja IV. Wychowanie i nauczanie

1. Wpływ niedosłuchu na procesy poznawcze dzieci i młodzieży

Dr hab. Antoni Niedzielski,
Uniwersytet Medyczny, Lublin

Prawidłowy słuch jest niezbędny do tworzenia w ośrodkowym układzie nerwowym fizjologicznych procesów integrowania, abstrahowania oraz wykształcania mowy wewnętrznej. Niedosłuch u dzieci jest związany z najbardziej podstawową jego funkcją społeczną a mianowicie mową, która w zależności od jego stopnia upośledzenia ma opóźniony rozwój lub nie rozwija się w ogóle. Dzieci głuche mają ograniczoną zdolność spostrzegania oraz trudności w analizie i syntezie wzrokowej. Brak samokontroli słuchowej warunkuje pewne zaburzenia ruchowe i wpływa niekorzystnie na rozwój emocjonalny dziecka. Kanał słuchowy jest najważniejszym zmysłem społecznym, dostarczającym informacji ze środowiska fizycznego i przyrodniczego. 

W ujęciu historycznym, badacze oceniali wpływ niedosłuchu na rozwój intelektu, zdolności uczenia się jak również wpływ głuchoty prelingwalnej na rozwój struktur mózgowych. Prawidłowy rozwój funkcji poznawczych stanowi jeden z zasadniczych czynników determinujących realizację zadań rozwojowych, w tym osiągnięcie odpowiedniego wykształcenia. Szczególne miejsce przypisuje się pojęciu inteligencji jako najbardziej złożonej funkcji psychicznej. W ujęciu neuropsychologicznym definiuje się inteligencję jako prawidłowy rozwój wszystkich obszarów mózgu realizujących odmienne czynności intelektualne. Proces poznawczy człowieka opiera się na wiedzy dotyczącej mechanizmów, które decydują o tym jak człowiek odbiera informacje z otoczenia, i jak wykorzystuje posiadaną wiedzę i doświadczenie.

Przegląd polskiego jak i zagranicznego piśmiennictwa (za lata 1910-2010), na temat wpływu uszkodzenia narządu słuchu na funkcjonowanie poznawcze dzieci i młodzieży. 

W analizowanym piśmiennictwie występują cztery podejścia w badaniu procesów poznawczych u osób z niedosłuchem. Osoba głucha jako osiągająca niższe wyniki intelektualne. Osoba głucha jako „konkretna” – niepotrafiąca myśleć abstrakcyjnie. Osoba głucha jako intelektualnie w normie. Osoba głucha jako inna.

Słowa kluczowe: procesy poznawcze, niedosłuch, dzieci, młodzież

***

2. Problemy edukacji w kulturze fizycznej uczniów niepełnosprawnych ruchowo

Dr hab. prof. UP Elżbieta Rutkowska,
Uniwersytet Przyrodniczy, Lublin;
Dominika Wysokińska,
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II, Biała Podlaska

Kultura fizyczna określana jest jako ogół uznawanych wartości oraz trwałych zachowań, które odnoszą się do przymiotów ciała ludzkiego. Wiodącym środkiem kultury fizycznej są wszelkie formy aktywności fizycznej. Ich celem jest stymulacja rozwoju fizycznego, kompensacja hipodynamicznego stylu życia lub jednostronnych obciążeń pracą zawodową. W przypadku niepełnosprawności – odpowiednie ćwiczenia fizyczne stają się procedurami medycznymi: diagnostycznymi i terapeutycznymi. Ze względu na swoje wartości w kształtowaniu budowy ciała, wydolności organizmu, cech osobowości oraz sprawności i urody, kultura fizyczna powinna być więc udziałem wszystkich – bez względu na stan zdrowia i wiek. Szkolne wychowanie fizyczne, któremu podlegają wszyscy uczniowie i studenci wybranych lat studiów – jest takim działem edukacji, który ma przygotować uczestników do całożyciowego uczestnictwa w kulturze fizycznej. Celem dokonanych analiz jest ocena stopnia realizacji idei integracji i edukacji włączającej w organizacji szkolnego wychowania fizycznego. 

W pracy dokonano przeglądu systemów szkolnej edukacji w Polsce i wybranych krajach świata porównując sposób edukacji w kulturze fizycznej uczniów niepełnosprawnych ruchowo. Przeprowadzono także sondaż diagnostyczny doświadczeń w wychowaniu fizycznym grupy 50 osób dorosłych, niepełnosprawnych ruchowo od wczesnego dzieciństwa

Przeprowadzone analizy wskazują na brak jednoznacznych zaleceń dla edukacji w kulturze fizycznej w dokumentach programowych szkolnego wychowania fizycznego, co skutkuje dowolnością w realizacji tego działu wychowania. Dowodzą tego opinie i doświadczenia byłych uczniów.

Warunkiem skutecznego treningu fizycznego osób zdrowych, chorych i trwale niepełnosprawnych jest nie tylko systematyczność ćwiczeń i właściwy dobór obciążeń wysiłkowych. Konieczne jest także ukształtowanie właściwych poglądów, postaw i obyczajów. W tym celu należy uwzględnić specjalne potrzeby uczniów niepełnosprawnych w organizacji systemu edukacji w kulturze fizycznej oraz w kształceniu nauczycieli wychowania fizycznego.

Słowa kluczowe: niepełnosprawni ruchowo, uczeń, szkolne wychowanie fizyczne

***

3. Nowe formy i metody wsparcia edukacji dzieci i młodzieży z wadami słuchu w Wielkiej Brytanii

Dr hab. Ewa Domagała-Zyśk,
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin

Edukacja dzieci i młodzieży z wadami słuchu podlega współcześnie dużym zmianom. Są one związane głownie z dwoma czynnikami: większą samoświadomością rodziców, którzy pragną w pełni realizować prawa swoich dzieci do efektywnej i dostępnej edukacji oraz postępem technologicznym, który umożliwia coraz większej grupie uczniów z wadami słuchu dostęp do języka narodowego, a tym samym udział edukacji integracyjnej czy włączającej. Jednocześnie ciągle aktualny i rozwijany dynamicznie w wielu środowiskach jest postulat edukacji bilingwalnej, prowadzonej zarówno w języku narodowym, jak i w języku migowym. 

Celem artykułu jest ukazanie współczesnych tendencji i metod wsparcia edukacji dzieci i młodzieży z wadami słuchu na przykładzie Wielkiej Brytanii.

Wielka Brytania to kraj o długiej i zróżnicowanej tradycji nauczania osób z wadami słuchu. Są w nim obecnie wdrażane są nowe formy i metody pracy dydaktycznej i wychowawczej z tą grupą uczniów.

Słowa kluczowe: wady słuchu, edukacja dzieci i młodzieży, Wielka Brytania

***

4. Reprezentacje doświadczeń szkolnych w pamięci autobiograficznej młodzieży z lekką niepełnosprawnością intelektualną

Dr Paweł Kurtek,
Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

Celem referatu jest omówienie reprezentacji minionych doświadczeń szkolnych dotyczących relacji z rówieśnikami i nauczycielami młodzieży z lekką niepełnosprawnością intelektualną, dostępnych w schematach osób dzięki pamięci autobiograficznej (Maruszewski, 2005). Specyfiką poznawczego schematu osoby są intencjonalne działania. Analizy skoncentrowane zostaną na dwóch wymiarach deskryptywno-ewaluatywnych schematów osób znaczących w środowisku szkolnym (włączającym i segregacyjnym). Dla relacji z rówieśnikami będą to zachowania ukierunkowane na: bliskość lub izolację oraz pomoc lub przemoc, zaś dla relacji z nauczycielami zdecydowano się na analizę działań zmierzających do: autonomii lub dominacji oraz akceptacji lub odrzucenia. 

Badania zostały przeprowadzone w oparciu o Indeksy schematów rówieśników (IE-PP-R) i nauczycieli (AD-AO-N) opracowane dla eksploracji uświadomionych doświadczeń szkolnych uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną (Kurtek, 2015, w druku). Narzędzia te zostały pozytywnie zweryfikowane w omawianej grupie badawczej w zakresie trafności i rzetelności. Grupę badawczą stanowiło 100 uczniów Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczego w woj. świętokrzyskim. Porównawcze analizy statystyczne w zakresie różnych form edukacyjnych wykonano w oparciu o nieparametryczny test Walda-Wolfowitza (z uwagi na brak normalności rozkładu).

Wyniki badań wskazują na dominację w obszarze uświadomionym pozytywnych doświadczeń w relacjach z partnerami szkolnymi. Jednocześnie wykazano zróżnicowane schematy uczniów w zależności od specyfiki systemu edukacyjnego i partnera szkolnego. 

Wyniki pozwalają na dyskusję specyfiki treściowej i formalnej schematów osób znaczących zakodowanych w oparciu o mechanizm pamięci autobiograficznej oraz ocenę różnych form edukacji z perspektywy indywidualnej.

Słowa kluczowe: schematy społeczne, pamięć autobiograficzna, formy kształcenia

***

5. Pedagodzy wobec edukacji seksualnej osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębszym – raport z badań

Mgr Anna Bernacka,
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn

Edukacja seksualna osób z niepełnosprawnością intelektualną jest obszarem zainteresowania polskich pedagogów, psychologów, seksuologów. Autorzy (Giryński 2005, Kijak 2009, Nowak – Lipińska 1996) są zdania, że edukacja seksualna osób z niepełnosprawnością intelektualną jest bardzo istotna i obowiązek za nią spoczywa na rodzicach oraz pedagogach pracujących z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. 

Badania obsadzono w strategii ilościowej. Przeprowadzono je metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety jako narzędzia badawczego. Dobór badanej próby był celowy. Kryterium doboru próby stanowiło przygotowanie zawodowe do pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną (studia, studia podyplomowe z pedagogiki specjalnej) oraz praca z osobami z niepełnosprawnością intelektualną w stopniach lekkim i głębszym.

Wyniki niniejszych badań wskazują na uświadamianie przez nauczycieli potrzeby edukacji seksualnej osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębszym. Badani uważają, że odpowiedzialni są za nią rodzice, dlatego powinna odbywać się w domu osoby z niepełnosprawnością. Badani pedagodzy w znacznej większości uznają, że nie posiadają odpowiedniego przygotowania do prowadzenia zajęć z zakresu edukacji seksualnej. Niemal wszyscy badani nie uzyskali żadnych informacji na temat seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną w ramach studiów wyższych. 

W świetle przedstawionych badań edukacja seksualna osób z niepełnosprawnością intelektualną jest prowadzona w placówkach badanych osób w różnych formach, nauczyciele jednak nie czują się przygotowani i kompetentni, by prowadzić rozmowy na tematy intymne z uczniami. 

Słowa kluczowe: edukacja seksualna, niepełnosprawność intelektualna, opinie pedagogów

***

Plakaty naukowe

1. Psychospołeczne determinanty postaw nauczycieli wobec uczniów niepełnosprawnych w świetle literatury przedmiotu

Mgr Patrycja Pater,
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin

W procesie wychowania i nauczania dzieci i młodzieży biorą udział trzy grupy osób: rodzice, nauczyciele oraz uczniowie. Uwaga autora skupia się na drugim ogniwie, ponieważ to wychowawcy swoim profesjonalizmem wspierają proces nabywania nowej wiedzy i doświadczeń, w okresie szkolnym stając się autorytetami dla swoich podopiecznych. Podejmowane przez nich działania pozostają w sprzężeniu zwrotnym z posiadanymi postawami. Stąd zainteresowanie opisem postaw wobec osób niepełnosprawnych. Jak wskazują badacze tego zjawiska postawy mogą być przyczyną powstawania i utrzymywania się lub likwidowania barier zarówno mentalnych, jak i fizycznych w odniesieniu do pracy z osobami z niepełnosprawnością. Postawy pozytywne wspierają podejmowanie działań pomocowych, pracę na rzecz słabszych, wspierania ich w rozwoju umiejętności. Dlatego też przedmiotem zainteresowań autora są determinanty postaw nauczycieli wobec uczniów z niepełnosprawnością. 

W celu weryfikacji determinant postaw wobec osób niepełnosprawnych przeanalizowano najnowszą literaturę polską i zagraniczną. Dokonano analizy i syntezy badań z ostatnich kilku lat, co pozwoliło na wyróżnienie czynników społecznych oraz psychologicznych, które determinują postawy pozytywne wobec osób niepełnosprawnych. 

Wyniki przeprowadzonych badań literatury fachowej zostaną przedstawione podczas wystąpienia.

Słowa kluczowe: postawy nauczycieli, uczniowie z niepełnosprawnością

***

2. Kompetencje społeczne niewidomych gimnazjalistów

Mgr Małgorzata Brodacka,
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

Człowiek do prawidłowego rozwoju i samorealizacji potrzebuje bliskich kontaktów z innymi osobami. Obecność innych ludzi umożliwia zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa i uznania. Czerpanie radości i poczucia szczęścia z kontaktu z drugim człowiekiem jest jednak możliwe jedynie pod warunkiem, że uczestnicy interakcji szanują się wzajemnie i traktują w sposób podmiotowy, a do tego potrzebny jest odpowiedni poziom kompetencji o charakterze społecznym. Szybkie tempo przemian współczesnego świata, a tym samym wielu sfer życia człowieka, znacznie utrudnia społeczne funkcjonowanie, często ograniczając je do kontaktów za pośrednictwem telefonu czy Internetu. Z jednej strony młodzież miewa setki znajomych na portalach społecznościowych, z drugiej zaś brakuje młodym ludziom bliskich przyjaciół, na których zawsze mogą liczyć. 

W szczególnie trudnej sytuacji jest młodzież gimnazjalna. Z jednej strony młodzież musi sprostać wyzwaniom związanym z dynamizmem współczesnego życia, z drugiej zmaga się z licznymi problemami nieodłącznymi dla wieku dojrzewania. Niewidoma młodzież na skutek braku wzroku może napotykać znacznie większe trudności i ograniczenia w rozwoju społecznym.Rozwój ten nie jest tak samorzutny i spontaniczny, jak u dzieci widzących i wymaga dodatkowej stymulacji. 

W niniejszym wystąpieniu pragnę zaprezentować wyniki badań nad społecznymi kompetencjami młodzieży niewidomej. Uzyskane dane zostaną porównane z wynikami osiągniętymi przez gimnazjalistów nie mających problemów z funkcjonowaniem wzrokowym.

Słowa kluczowe: kompetencje społeczne, młodzież gimnazjalna, niepełnosprawność

***

3. Przygotowanie nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej szkół masowych do pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Mgr Katarzyna Kutek-Sładek,
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Kraków

Zmieniająca się rzeczywistość edukacyjna, w której dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i niepełnosprawne są coraz częściej uczniami szkół ogólnodostępnych, stawia przed nauczycielami zadanie stwarzania warunków optymalnego rozwoju dla wszystkich uczniów. Odpowiedź na pytanie, jakie kompetencje zawodowe powinien mieć nauczyciel pracujący z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych od wielu lat jest pytaniem aktualnym. 

Aby podjąć próbę odpowiedzi na to pytanie w pierwszej części tekstu zostanie dokonana analiza programów praktyk wybranych uczelni wyższych, w kontekście przygotowania studentów – kandydatów na nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej - do pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych. 

W drugiej części tekstu zostaną zaprezentowane wyniki badań, które dotyczyły krytycznej oceny poziomu przygotowania do pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych i niepełnosprawnymi w opiniach nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. 

Słowa kluczowe: kształcenie nauczycieli, specjalne potrzeby edukacyjne, edukacja